Katarzyna Ślęczek, Ewa Reczek
Zachowanie, emocje, potrzeby - zobaczyć, zrozumieć.
Wykorzystanie analizy materiału filmowego do zrozumienia trudnych zachowań małych dzieci niepełnosprawnych.

Często używamy w odniesieniu do zachowania dziecka określenia „trudne zachowanie”. To hasło uruchamia myślenie o zachowaniu, które wymaga od rodziców, nauczycieli czy terapeutów wyjątkowej uwagi i szczególnych zabiegów. Rodzice i nauczyciele mówią o wysiłku, stresie, również o niepowodzeniach. Wypracowane wcześniej metody, podejścia nie działają. Bezradność, złość, zniechęcenie, to uczucia najczęściej towarzyszące rodzicom czy nauczycielom w sytuacji takiego zachowania Każde trudne zachowanie związane jest z niezaspokojoną potrzebą. Teoria autodeterminacji Deci i Ryana głosi, że ludzie są z natury motywowani, by odczuwać związki z innymi ludźmi w obrębie wspólnego siedliska społecznego, by skutecznie w nim funkcjonować i by funkcjonując czuć, że robią to z własnej inicjatywy. Otoczenie społeczne wspomaga rozwój dziecka, jeśli zaspokaja potrzeby autonomii (samodecydowania, co i jak robić), kompetencji (kształtowanie i ćwiczenie umiejętności wpływania na środowisko), relacji (afiliacji – utrzymywania kontaktów z innymi dzięki związkom prospołecznym). Zaspokojenie potrzeby autonomii jest podstawą samorealizacji danej osoby (hierarchia potrzeb Maslowa). Potrzeba poczucia własnych kompetencji wynika z potrzeby szacunku, z potrzeby samorealizacji i z potrzeb poznawczych. Każdy człowiek, dorosły i dziecko, musi czuć, ze jest wartością dla innych, że jest przez nich akceptowany, ze jest ogniwem w sieci stosunków międzyludzkich (potrzeba przynależności i bezpieczeństwa). Daje mu to poczucie własnej tożsamości. W przypadku dziecka niepełnosprawnego istnieje bardzo duże ryzyko deprywacji tych potrzeb. Taka permanentna deprywacja może być źródłem negatywnych emocji, które często będą się manifestowały w zachowaniach uznanych przez otoczenie społeczne dziecka za trudne.
W próbie zrozumienia tego typu zachowań bardzo pomocny jest Wideotrening Komunikacji. Pierwszy etap pracy najczęściej polega na obserwacji nagrań pod kątem emocji i potrzeb zarówno dziecka, jak i rodzica bądź nauczyciela. Następnie w oparciu o analizę sytuacji pozytywnych zastanawiamy się wspólnie z rodzicem czy nauczycielem, w jaki sposób opiekun może pomóc dziecku w zaspokojeniu jego potrzeb.